18 MART DENİZ ZAFERİ VE BİR TELGRAF
Arşivlerimizde tarihimizde yaşanmış, millet olarak hafızalarımızda iz bırakmış önemli günleri bizlere hatırlatan bol miktarda belge mevcuttur.
Milli Saraylar Hazine-i Hassa Arşivi’nde, 2005 senesinde Sayım Ve Tespit komisyonu tarafından yürütülen tasnif ve düzenleme çalışmaları esnasında, kayıtsız binlerce Osmanlı dönemi belgesi arasından bol miktarda muhtelif şahıs ve kurumlardan Saray’a gönderilmiş telgraflarla dilekçeler ve Saray’dan bunlara yazılmış cevab müsveddelerinin varlığı tespit edilmiştir. Her biri ayrı araştırmalara mevzu olabilecek olan bu kıymetli belgeler, II. Meşrutiyet devri, Balkan Savaşı, I. Dünya Savaşı ve yurdumuzun işgale uğradığı acı yılları içine alan dönemlerde, devletin temsil makamı olan Saray’a, yabancı hükümdarların taziye ve tebrik mesajları yanında yakın tarihimizin ünlü askeri ve mülki erkânın çektikleri telgraflardır.
Savaşın sebep olduğu içler acısı halleri gözler önüne seren, savaş mağdurlarının yardım talebi dilekçeleri yanında, Birinci Dünya Savaşı’nda orduda hizmet eden Osmanlı şehzadelerinden bazılarının, değişik cephelerden saraya çektikleri tebrik mesajları ve yakın bir gelecekte vatanın kurtarılmasına önderlik ederek yeni bir devlet kuracağını kimsenin tahmin etmediği, Suriye ve Filistin cephelerinde savaşan, genç Mirliva Mustafa Kemal Paşa’nın 1916-1918 yıllarında, emri altındaki askerleri adına padişahın şahsına hitaben, Dolmabahçe Sarayı’na yolladığı tebrik ve bağlılık arz eden telgrafları bu belgeler arasında belki de en dikkat çekenleridir.
Bu yazıda bahsi geçen telgraf, arşivimizde henüz tasnifi gerçekleştirilmiş belgeler arasında olup, I.Dünya Savaşı’nın en kanlı çarpışmalarından birine sahne olan Çanakkale Muharebeleri’nde, o dönemde düvel-i muazzama denilen İngiltere ve Fransa devletlerinin donanmalarına ve ordularına diz çöktüren kahraman ordumuzun destansı zaferini bizlere tekrar hatırlatan anlamlı tarihi bir belgedir.
Telgraf 18 Mart 1915 Perşembe günü, Türkiye ile müttefikler arasında yaşanan büyük deniz savaşının sonunda, savaşa büyük ümitlerle başlayan müttefik donanmanın kaybı ve Türk Ordusu ve donanmasının başarısı üzerine, Almanya’dan 19 Mart 1915 tarihinde Dolmabahçe Sarayı’na padişahın şahsına çekilerek arz edilmiştir.1
Devlet-i Aliye-i Osmaniye Telgraf İdaresi
19/ 3 / 1915
Hamburg
12.30
İstanbul’daki Majesteleri Sultan V. Mehmed’e
Ticari Filo’ya ait Alman Kaptanlar ve Subaylar Cemiyeti, Majesteleri müsaade buyururlarsa, parlak başarıları sonucu Fransız Bouvet zırhlısını denizin dibine yollamalarından dolayı, Majestelerinin donanmalarını ve ordularını tebrik etmek istediklerini en derin saygıyla arz ederler.
Schildenbach
Başkan
Görüldüğü gibi telgrafta yalnızca Fransız zırhlısı Bouvet’in batırılışından duyulan sevinç dillendirilmektedir. İyi ama o gün müttefiklerin kaybettiği gemi yalnızca Bouvet zırhlısı değildi ki. İngilizlerin dönemin son teknolojik imkânlarıyla teçhiz edilmiş kraliyet donanmasına ait zırhlıları Irresistible ile Ocean’da sulara gömüldü. Diğer yandan görev yapamayacak derecede hasara uğrayan muazzam savaş gemileri Agamemnon, Suffren, Inflexibel, Gaulois ve daha niceleri varken, acaba Almanlar neden yalnızca Bouvet’in batırılışını tebrik etmektedirler? Herhalde bunu anlayabilmek için o günlerde yaşananlara dönmemiz gerekecek.
Osmanlı Devlet’in I. Dünya Savaşı’na girmesi
I. Dünya Savaşı’nın başlarında Osmanlı devleti yöneticileri, imparatorluğun mevcut siyasi ve coğrafi vaziyetinden dolayı Avrupa’yı saran büyük savaşa sessiz ve seyirci kalamayacaklarını anladılar. Bu düşünce ile İstanbul’da 2 Ağustos 1914’te Sadr-ı azam Said Halim Paşa Yalısı’nda Osmanlı- Almanya askeri ittifakı imzalandı. Bu askeri anlaşmanın icabı, Enver Paşa’nın emriyle fakat hükümet ve padişahtan habersiz olarak, Amiral Suchon komutasındaki Osmanlı donanması 29 Ekim 1914 gecesi Boğaz’dan geçerek Karadeniz’e açıldı. Buradan iki gruba ayrılarak Rusya’nın Sivastopol, Noworosisk ve Odesa’daki askeri limanlarını ve sanayi tesislerini bombardıman ederek yetmiş kadar dev petrol deposunu tahrip ettiler.2 Ardından Rusya’nın Karadeniz filosuyla çatışarak Rus gemilerini batırdılar. Ani olarak gelişen bu harekâtla Türkiye I.Dünya Savaşı’na girmiş oldu. Buna mukabil 2 Kasım’da Ruslar doğudan saldırıya geçerlerken, 3 Kasım 1914 sabahı İngiliz -Fransız zırhlıları da ansızın Çanakkale önlerinde görünerek Seddülbahir’i bombardıman ederek cevap vermekte gecikmediler. Böylece 9 Ocak 1916 tarihine kadar sürecek olan Çanakkale Savaşları fiilen başlamış oldu. Amiral forsunu taşıyan İngiliz Cornvallis zırhlısının saat 6.55’te, on iki bin metreden açtığı ateşle başlayan ve 17 dakika süren bu bombardıman sonucu 83 er ve 5 subay şehid oldular (ilk şehitler). Çanakkale’nin dış tahkimatına yapılan bu ilk taarruzun ardından müttefik donanma bir daha hücuma geçmeyerek Saros körfezi’ne çekildi ve beklemeye başladı. Bu durum düşmanın boğazlardan geçmek hatta başkent İstanbul’u almak niyetlerini açığa çıkardı. 1915 Şubat ayına kadar toplu bir hücuma geçmediler ama İngiliz denizaltıları sık sık Boğaz’dan gizlice geçip savaş gemisi avına çıktılar. Nitekim 13 Aralık 1914’de Mesudiye zırhlısını batırmayı başardılar. Bunun üzerine Almanlar tarafından Nara Burnu hizasında mayınlı ağlar gerildi. Yinede mayın hatlarına rağmen büyük bir cesaretle Marmara’ya sokulmağa muvaffak olan düşmanın denizaltıları rastladıkları gemileri batırıp İstanbul’dan Çanakkale’ye asker ve cephane naklini engellemeye çalıştılar.
13 Ocak 1915 tarihinde Londra’da toplanan harp meclisinde özellikle Bahriye Nazırı Churchill ve Lord Kitchener’in ısrarları üzerine, Çanakkale Boğazı’nın denizden kuvvet zoruyla geçilerek İstanbul’u düşürmeye karar verildi.3 Lord Fisher’in sıcak bakmadığı bu karara, Mareşal Kitchener : “ İstanbul düştüğü takdirde, sadece bir muharebe değil, koskoca bir harbi kazanmış olacaksın ” diyordu.4
İstanbul’un düşmesiyle Türkiye baştan pes edecek, Rusya ile irtibat sağlanarak batı cephesindeki Alman tazyiki azalacak ve Süveyş Kanalı ve Mısır üzerindeki Türk tehdidi de ortadan kalkacaktı. Bu suretle Boğaz’ın karşısında Limni Adası’nın Mondros limanında üslenen müttefik donanma, tarihinde hiç mağlubiyet tatmamış olan nmaglûp unvanına sahip İngiliz donanması, Fransızların da tam desteğiyle o sıra gerçekten dünyanın en güçlü armadasını teşkil ediyordu. Müttefiklerin taarruza ara verdikleri üç ay zarfında Boğaz’daki tabyaların tahkimine önem verildi. Bu arada Sultan Hamid’in özellikle Çanakkale Boğazı’nı tahkim etme politikasının kıymeti o an daha iyi anlaşıldı.
Türk Tabyaları
Çanakkale Boğaz’ını geçme harekâtı için yapılan hazırlık taarruzları
18 Mart 1915 perşembe günü, Amiral de Robeck komutasındaki Akdeniz’in en büyük filosu ile Cevat (Çobanlı) Paşa’nın komuta ettiği Çanakkale istihkâmları arasında yaşanan büyük hesaplaşmadan önce müttefikler Çanakkale tabyalarına karşı tam sekiz büyük öncü taarruz gerçekleştirdiler. Düşmanın boğaza ilk büyük taarruzu 19 Şubatta başladı ve bombardıman tam yedi saat sürdü. Bu tarih acaba tesadüf müydü yoksa kasten mi seçilmişti bilinmez. Fakat bu tarih o gün İngilizlerin boğaz başarısının tam 109.ci yıldönümüne rastlıyordu. III. Selim zamanında meydana gelen bir siyasi anlaşmazlık sonucu 19 Şubat 1806 tarihinde İngiliz filosu ani bir baskınla Boğaz’ı geçmiş Marmara’yı aşarak İstanbul açıklarına kadar gelerek şehri tehdit etmiş ancak şehrin tahkim edilmiş olduğunu görerek yine Marmara’yı terk etmişti.
Taarruzlar 25 Şubat, 2 Mart, 5 Mart ve 7.8.10.11 Mart günlerinde tekrarlandı. Dev zırhlılara yol açmak gayesiyle mayın tarama ve arama gemileri mayın tarlalarını temizlemeye uğraşıyor ancak Türk topçusu buna bir türlü imkân vermiyordu. Bu yüzden gerçekleştirilen bu hücumların asıl amacı Boğaz’daki mayınlı bölgeleri koruyan sahil bataryalarını önce tahrip etmek ardından boğazın orta kısmındaki tabyaları susturmaktı. Daha sonra donanmanın asıl kısmı nasıl olsa rahatça boğazı geçerek Marmara’ya açılacak ve oradan İstanbul’a gelecekti.5 Her biri saatlerce süren bu taarruzlarda, evvela tabyalar menzilleri haricindeki mesafeden ezici bir bombardıman altına alınıyorlar sonra gemiler Türk bataryalarının menziline girdikleri anda bu defa derhal ateşle mukabele görüyorlardı. Bunun üzerine düşman daha net isabet alabilmek için karaya yakın mesafeden bombardımanın şiddetini attırıyor buna rağmen Türk topçuları da metanetle atışlarını sürdürüyorlardı.
18 Mart’a kadar yaşanan karşılıklı vuruşmaların sonunda, boğazın hemen girişinde yer alan Rumeli yakasındaki Seddülbahir ve Ertuğrul tabyaları ile Anadolu tarafındaki Kumkale ve Orhaniye tabyaları önemli ölçüde tahrip edilmiş, Türk savunması sanki kırılmış Boğaz’ın kapıları aralanmış gibi görünüyordu. 15 Mart gününde müttefik düşman donanması komutanı Amiral Garden, yapılan bunca bombardımanın sonunda iç bataryaların susturulduğuna, artık Türklerin mukavemet edecek takatlerinin de kalmadığına hükmederek, 18 Mart sabahı nihai taarruz için kararını verdi. Ancak 17 Mart’a yerine Amiral de Robeck’in atanmasıyla, kumandayı bırakan Amiral Garden 18 Mart gününde iki büyük imparatorluğun meydana getirdiği haşmetli zırhlılarının başına geleceklerden habersiz Londra’ya dönüyordu. Nitekim yüksek komutayı üzerine alan Amiral de Robeck selefinin planını 18 Mart ‘a uygulamaya koydu.
Müttefiklerin Boğaz’ı geçme teşebbüsleri ve 18 Mart Deniz Zaferi
18 Mart Perşembe sabahı müttefik armada 18 dev zırhlı, beraberinde çok sayıda, muhripler, denizaltılar, 36 mayın tarama gemisi ve peşlerinde daha başka küçük harp gemileri olduğu halde, Boğaz’a doğru hareket etti. O gün Amirallik forsu Queen Elisabeth’e toka edilmişti. Amiral De Robeck en üstün zırhlılarını üç gruba ayırmıştı. Rumeli tabyalarına karşı İngiliz “Prince George” ve “Majestic”, Anadolu tabyalarına karşı ise “Triumph” ve “Swiftsure” yanlarda yer aldırmıştı. Birinci grupta yer alan “Quenn Elizabeth”, “Agamemnon”, “Lord Nelson” ve “Inflexible” zırhlıları ise filonun en üstün savaş gücüne sahip unsurlarıydılar ve ilk ateşi bunlar başlattılar.6 Yenilmez armadanın mağrur sahipleri kendilerinden o kadar emindiler ki akşam olduğunda askerlerinin İstanbul’da eğleneceklerine dahi inanmışlar hazırlıklarını ona göre yapmışlardı. Bu dakikalarda Churchill Kral’a; “ Majesteleri muhteşem armadanız şu dakikalarda zafere yürüyor.” diyordu. Daha önce yine İngiltere Bahriye Nazırı Sir Winston Churchill gururla; “Çanakkale’ye Queen Elisabeth zırhlısını dahi gönderdik, bu dretnot yalnız İngiltere’nin değil bütün dünyanın en dehşetli harp gemisidir. Tabyalar da ne demek? Onları birkaç salvosuyla altını üstüne getirecektir...” 7 demişti.
Diğer taraftan Düşmanın tahripkâr üstünlüğünden dolayı Türk yetkililerde tereddütler hâsıl olmuş ve müttefiklerin Boğaz’ı geçebilecekleri ihtimaline karşı hükümetin Eskişehir’e nakli bile düşünülmüştür. Sarayda ve hükümette bu yolda hazırlıklar yapılırken, Beylerbeyi Sarayı’nda göz hapsinde tutulan eski padişah II. Abdülhamid’e haber yollandı. Konya’ya taşınılacağı bu sebeple hazırlık yapması gerektiği kendisine Başmabeynci Tevfik Bey tarafından iletilince, II. Abdülhamid bu karara şiddetle karşı çıkmış hatta Doksan üç Savaşı sırasında vükela buna benzer bir teklifte bulunduğunda bile İstanbul’u terk etmeyi düşünmediğini belirterek kardeşi Sultan Reşad’ı ikaz ederek bu kararından vazgeçirtmiştir.8
Saat 10.30 olduğunda Amiral de Robeck’in ateş serbest emrini vermesi ile beraber 12 ila 18bin tonluk dretnot ve kruvazörlerden mürekkep düşman filosu sahil bataryalarını bombardıman ederek bütün gücüyle Boğaz’a yüklendi. Diğer taraftan sahil bataryaları da boş durmuyor bütün şiddetiyle başlayan düşmanın yaylım ateşine aynı şiddetle karşılık veriyordu. Kulakları sağır eden korkunç topların karşılıklı bombardımanı esnasında deniz ve karanın üstüne bir anda demir yağmaya başladı. Boğaz’ı cehenneme çeviren bu karşılıklı bombardımanda kıyı bataryalarını hedef alan zırhlılar dehşet saçan toplarıyla sahildeki mevzilerin altını üstüne getiriyor denize düşen mermiler de suları metrelerce havaya kaldırıyordu. Düşman, Boğaz’ın girişten sonraki en geniş yerini, on sekiz zırhlı ve sayısız torpidobot ve muhriplerden mürekkep bir zincirle kapatmıştı. Bir saat kadar süren şiddetli yaylım ateşi boyunca orta kesimdeki Türk tabya ve bataryaları ağır hasar almıştı.
Nihayet Amiral De Robeck, Türk savunmasının artık kırılıp değerini kaybettiğine ve kesin darbenin indirilme zamanının geldiğine kanaat getirerek Türk bataryalarına karşı daha net isabet aldırabilmek için ikinci grubu oluşturan Amiral Guépratte komutasındaki Fransız “Gaulois”, “Charlemagne”, “Bouvet” ve “Suffren” zırhlılarını ileri sürdü. Asıl bundan sonra savaş, başlangıçtan beri olan en şiddetli halini aldı. İngiliz savaş gemilerinin arasından geçen bu gemiler Boğaza girdiler ve bombardımanı iki saat boyunca devam ettirdiler. İngiliz zırhlıların da ateş kesmediği bu muharebede, ateş kesafeti gittikçe artıyor, karada toz duman bulutları içinde kalan müdafaa mevzilerinden göğe alevler yükseliyor, müdafilerin ayakları altındaki toprak sürekli sarsılıyordu. Denizde ise mermi yağmuru altında kalan savaş gemilerinde şimşekler çaktığı görülüyor bazen de çevrelerinde yükselen sayısız su fıskiyeleri arasında ilerlerken duman ve serpintilerden görünmez oluyorlardı. Aralıksız infilak eden büyük topların muhtelif cinsteki mermileri, Çanakkale’nin semalarında bitmez tükenmez yıldırımlar vücuda getiriyordu. Türk müdafaa mevzileri ağır bombardımanlar altında sarsılırken, göz açtırmayan dörder saniye fasılalı, cehennemi salvolar altında Türk topçusu vazifesini soğukkanlılıkla yapıyor ve isabetli atışlarına devam ediyordu. Öte yandan seri ateşli toplarla donanmış olan düşmanın yüzen çelik kaleleri ateş takatlerini son haddine çıkarmışlar Çanakkale ateşler içerisinde kalmıştı. Bu arada sancak gemisi olan HMS Queen Elisabeth adlı 33bin tonluk İngiliz dretnotu, düştüğü yerlerde derin çukurlar açan otuz sekizlik müthiş toplarını açık ve müdafaasız Çanakkale kasabasına çevirerek burasını yakıp yıktı. Öğleden sonraya kadar cehennemi savaş bu şekilde sürdü. Bir an olsun topların susmadığı saatler süren şiddetli vuruşmaların sonunda tabyalar büyük ölçüde zarar görmüş, istihkâmların çoğu alevler içerisinde kalarak yer yer çökmüştü. Topların bir kısmı ağır isabetler altında harab olmuş bir kısmı da toprağa gömülerek kamaları sıkışmıştı. Bataryalarla kumanda ve gözetleme yerleri arasındaki telefon irtibatı kesilmiş, bataryalar müşkül duruma düşmüştü.9 Buna karşılık karşı taraf ta bir torpidobot ve bir mayın gemisini kaybetmiş az ya da çok isabet almayan gemi kalmamıştı. Keskin nişancı Osmanlı topçusunun hatırı sayılır mermileri HMS Agamemnon zırhlısının çelik yeleğini parçalamış, HMS İnflexible zırhlısın da kumanda köprüsünü havaya uçurmuştu. Fransız zırhlıları, yavaş yavaş Boğaz’ın en dar yerine yaklaştıklarından, sahil bataryalarının makas ateşine düşmüşlerdi. Türk ağır topçusu tarafından, Charlemagne, Bouvet, Gaulois, Suffren, Triumph ve Prince Geourge adlı saff-ı harb gemilerinin fazla hırpalandığını gören Amiral de Robeck, bu defa geride bekleyen üçüncü guruptaki İngilizlerin Vengeance, Irresistible, Albion ve Ocean zırhlılarına yer açması için saat 13.50’de ikinci gruptaki Fransız gemilerinin çekilmesini emretti.10
Eski şiddetini bir hayli kaybeden Türk karşı ateşi de seyrek olarak atışlarına devam ediyordu. Savaşın gidişatı saldıran tarafın lehine görünüyordu. Türk savunmasındaki bu zayıflama amiralleri tamda ümitlendirmişken bu dakikalarda inanılmaz bir hadise meydana geldi. Saat 14.00’te İngiliz zırhlılarına yer açmak için Erenköy açıklarında manevra yapmakta olan Fransızların savaş makinesi Suffren’i takip etmekte olan 13 bin tonluk Bouvet, önce korkunç bir patlamayla sarsıldı, bütün gözler göğe siyah bir dumanın yükseldiği bu Fransız savaş gemisine çevrildi. Dost düşman herkesin şaşkın bakışları arasında dev zırhlı aniden sağ yana yattı. Henüz Türk istihkâmları üstüne dehşetli toplarıyla yaylım ateşini sürdüren bu canavar can çekişmeye bile fırsat bulamadan bir buçuk dakika içinde 600 den fazla mürettebatıyla beraber karanlık sulara gömülerek hızla gözden kayboldu. Amiraller ne olduğunu anlayamadılar bile. Çünkü 16 Mart’da Boğaz’ın girişi Türk mayınlardan temizlenmişti. Bundan gayet emindiler üstelik 17 Mart sabahı keşif yapan pilotları bölgenin mayınsız olduğu yolunda rapor da getirmişti. Peki, gerçekte ne olmuştu? Hakikatte bir gece öncesinde Nusret mayın gemisinin gizlice karanlık liman önlerine gelerek mayın döktüğünden kimsenin haberi yoktu. Bouvet’in batış anını Yarbay Worsley Gibson : “ Bouvet’in sancak tarafına yattığına dikkat ettim ve bunu McB’ye söyledim. Daha sözlerimi bitirmeden gemi daha fazla yatmaya başladı. Ağır yara aldığı belliydi. Çokta hızlı ileri gitmekteydi ve az sonra direkleri suya girdi, büyük bir duman ve buhar yükseldi ama herhangi bir patlama olmadı ve birkaç saniye sonra sulara gömüldü..” ifadeleriyle tasvir ederken, Mülazım Aşır Arkayın ise o anki durumu: “Çarpışan kuvvetlerin insana dehşet verici farkı karşısında savaş başlarken bizde galibiyet ümidi yok gibiydi…Bir aralık bir susma oldu. Cephane getirelim mi? Dedim. Yüzbaşım: onu bırak da dışarıya bak dedi. Denize baktım. Yan yatmış bir zırhlı gördüm. Altının yeşil teknesi gözüktü. Bir düşman gemisinin batacağını ne biz ne onlar akıldan geçirmiyorduk. Sükût beş dakika kadar sürdü. Methalden yetişen iki gemi geldi. Yaralıları toplamaya başladı. Biz o aralık ateşi kestik. Sonra ateş yeniden şiddetlendi. Bizde maneviyat derhal artmıştı. Biraz sonra Irrestible’den insanlar suya atladı. Meğer o da mayına çarpmıştı. Bizde artık neşe emir ve kumandayı aştı... Az sonra Ocean da aynı akıbete uğradı…”diyerek ifade ediyordu.11
Döneminin en büyük savaş gemisi olan 1913 yapımı HMS Queen Elisabeth Dretnotu. İngilizler, bu geminin başına bir şey gelmemesi için Çanakkale Harp Sahasından tamamen çekmişlerdi.
Savaşın kaderini belirleyen Nusret’in son yirmi altı mayını
Çanakkale Boğazı’na Türkiye’nin müttefiki Almanlar 337 mayın döşemişlerdi. Fakat İtilaf kuvvetlerinin mayın tarama gemileri büyük gayret sarf ederek, bu mayınları temizlemişlerdi. 23 yaşındaki pilot teğmen Cemal Efendi (Durusoy), 17 Mart sabahı düzenli keşif uçuşlarından birine çıktığında, 400metre alçaktan uçarak Boğaz’ı dikkatle taramış ve Türk mayınlarının izini göremeyince derhal Çanakkale’ye dönerek, bir gece evvel düşmanın Türk mayınlarını tamamen temizlediğini, Mecidiye, Namazgâh ve Hamidiye tabyaları arasında mekik dokuyan Cevat Paşa’ya rapor etmişti.12
Çanakkale mevzii müstahkem kumandanı Cevat Paşa’nın talimatıyla Yüzbaşı Nazmi ve Yüzbaşı Hakkı Bey’ler cesur denizcileriyle birlikte,17sini 18 Mart’a bağlayan gece sessizce denize açıldılar. Devriye gezen düşmana hissettirmeden elde kalan Türk yapımı son 26 mayını, emredildiği gibi Boğaz’a paralel biçimde döşediler. Tehlikelerle dolu bu görevinin sonunda Nusret Karanlık Liman’dan rotasını Çanakkale’ye tanzim ederek yolculuğunu başarı ile tamamladı. Düşman 18 Mart 1915 sabahı Boğaz’ın mayınlardan temizlendiğinden emin bir halde harekâta geçtiğinde, müthiş bir sürpriz halinde ortaya çıkan Nusret’in mayınları, işte o gün hesapları karıştırdı.
“1915 yılında bütün Avrupa’da milyonlarca insanın hayatı ortaya konmuş ve büyük taarruzlar yapılmıştır. 2-3 milyon asker ölmüş, binlerce savaş gemisi muhtelif denizlerde hasara uğramıştır. Fakat bunlardan hiç birisi Nusret’in döktüğü mayınlar kadar harbin devamına ve düşmanın geleceğine tesir edebilecek bir muvaffakiyet gösterememiştir.” Bu sözler İngiltere Bahriye Nazırı Sir Winston Churchill’e aittir.
Çanakkale deniz savalarında oynadığı rolle I.Dünya savaşının gidişatını değiştirdiğini Sir Winston Churchill’ de kabul ettiği Nusret’in akıbeti peki ne oldu? 25 Nisan 1990’da yani, Çanakkale Savaşlarının 75. yıldönümünde gazetelerde bir küçük haber göze çarptı: “Nusret gemisi battı. Çanakkale Savaşları’nda Boğaz savunmasında destan yazan Nusret mayın gemisi, dün KKTC’nin Magosa Limanı’na mal götürmek için Mersin’den ayrılırken alabora olarak battı.” Başka herhangi bir ülkede olmuş olsaydı bir kahramanlık örneği müze olarak yaşatılacak olan bu efsane gemi, kum, su taşıyarak, tarihi geçmişinden hiç kimse haberdar olmadan batıp gitti.13
Bouvet’in batışı, ressam Tahsin’in fırçasından
Mayınlardan henüz habersiz olan düşman Bouvet’in kaybına rağmen, Bouvet’i batıranın top mermileri olduğunu düşünerek ilerlemeyi sürdürdü. İlk etapta bir torpidobotları mayına çarparak derhal battı. Arkasından saat16.15’deİngilizlerin 18 bin tonluk meşhur İnflexible zırhlısı mayına çarparak ağır hasara uğradı. Filonun en güçlü gemilerinden olan İnflexible, su almaya başlayarak saf dışı kaldı ancak İmroz adasına kadar güçbelâ ulaşıp karaya oturtularak batmaktan son anda kurtarıldı. Bir taraftan kıyı bataryaları boş durmuyor isabetli atışlarıyla Suffren, Gaulois, Triumph, Agamemnon ve Charlemagne zırhlılarını ölürcesine yaraladılar. Nihayet top kazmatının altına yediği bir merminin infilakıyla cephaneliklerinden biri tutuşan Suffren savaş dışı kaldı. Gaulois ise su kesiminin altından aldığı derin yara yüzünden batma tehlikesiyle karşılaşınca savaş alanını terke mecbur kalarak Tavşan adasına kadar gidip karaya vurarak batmaktan kurtuldu. Her şeye rağmen taarruzu bir kere de İngiliz gemileri denemek istediler. Daha ilk anda bir torpidobotları battı. Çok geçmeden 15 bin tonluk Irresistible zırhlısı, aynen Bouvet gibi Nusret’in döşediği mayınlarından birine çarptı. Patlamanın tesiriyle makine dairelerine hızla su dolmaya başladı. Dümen mekanizması bozulan dev zırhlı ardından karanlık limana doğru sürüklendi. Bu zırhlı daha önce Türkiye’nin dünya savaşına girmesine sebebiyet veren iki Alman muharebe kruvazörünü 1914 Ağustosunda Akdeniz de kovalayarak Çanakkale’ye kadar takip eden 16 parçalık filonun içinde yer alan üç büyük (Indefodigable, Indomitable, Irresistible) İngiliz harp gemilerinden birisiydi.
18 Mart 1915 İngiliz Kraliyet Donanması’na ait HMS Irresistible zırhlısının son anları, HMS Lord Nelson zırhlısından Frederick Willis’in objektifinden
Bu hengâmede makineleri çalışmayan Irresistible’yi çekerek kurtarmaya teşebbüse kalkışan Ocean zırhlısı, sustu zannedilen Dardanos Bataryası’nın ateşi altına alınınca bu çabasından vazgeçmek zorunda kaldı.14 Mürettebatı tarafından terkedilmiş olan Irresistible Türk ağır topçusunun darbeleri altında batarken, nefes kesen şu dakikalarda Amiraller ne olduğunu anlamaya çalışıyorlardı. Henüz onlar için bu son sürpriz değildi, Seyit Onbaşı’nın üçüncü atışta vurduğu Ocean zırhlısı da manevra kabiliyetini kaybederek sancak tarafına doğru yattı. Türk askerlerinin adından yarım dünya diye bahsettikleri koca zırhlı sürüklenerek işin en ilginç yanı oda Bouvet ve Irresistible’i avlayan mayınların tuzağına düştü. Ardından Türklerin toplarıyla dövülerek bir kaç saat içerisinde karanlık sulara gömüldü. Peşinden bir torpidobot ta aynı akıbete uğrayınca, bölgenin mayınlı olduğunu anlayan Amiral De Robeck artık ricat emrini vermenin zamanının geldiğine karar verdi.
18 Mart 1915 günü Çanakkale üzerine akşam karanlığı çökerken, sabahleyin Boğaz’ı geçeceğine kesin gözüyle bakılan muhteşem armadanın gözdeleri hırpalanmış harp gücünün üçte birini kaybetmişti. Hayal kırıklına uğrayan Amiral De Robeck saatler 17.50’yi gösterirken büyük bir üzüntüyle gemilerine Boğaz’ı terk et emrini verdi. Güneş batarken, bu kanlı ve müthiş macera Osmanlının zaferiyle neticelendi.
18 Mart 1915 Çanakkale
Daha önce 25 Şubat tarihinde gerçekleştirilen bombardıman sırasında Orhaniye Tabyası’ndan aldığı isabetlerle ciddi biçimde hasar gören Agamemnon zırhlısı o gün ancak Gaulois zırhlısının yardımıyla savaş alnını terk edebilmişti. Bu defa 18 Mart günü Gaulois zırhlısı batmaktan son anda kurtarılmış, Agamemnon zırhlısı ise yine görev yapamayacak derecede hasar görmüştü. 30Ekim 1918 tarihinde, Osmanlı Devleti’nin teslim olması anlamına gelen meşhur Mondros Mütarekesi, Limni Adası’nın Mondros Limanı’nda demirli olan bu zırhlıda imza edildi. İngilizler herhalde Çanakkale mağlubiyetinin rövanşını almak düşüncesiyle, ateşkes antlaşmasını, antik çağda ki, meşhur Truva savaşlarının galibi, Mykene Kralı’nın adını taşıyan Agamemnon zırhlısında imza ettirdiler. Tarihimizin en ağır şartlarını taşıyan bu ateşkesin imzalanmasında, Osmanlı Devleti’ni İzzet Paşa kabinesinde yer alan Bahriye Nazırı olan Hüseyin Rauf (ORBAY) Bey, Dışişleri danışmanı Reşad Hikmet Bey ve askeri danışman Sadullah Bey temsil ediyordu. İtilaf devletlerinin temsilcisi ise 15 Mayıs 1919 günü İzmir’e çıkan Yunan birliklerini, donanmasıyla koruma görevi alan Amiral Calthorpe idi.
1918 yılının 30 Ekim gününde Osmanlı Devleti ile İtilaf devletleri arasındaki, silahlı çatışmaya son veren Ateşkes andlaşmasının imza edildiği HMS Agamemnon zırhlısı. Ancak hakikatte Türkiye için henüz savaş bitmemişti.
Amirallerin moralini bozan kayıp, Bouvet
Fransız Bouvet zırhlısı, müttefiklerin bu savaşta ilk kaybettikleri en büyük gemilerinden bir tanesiydi. Adını, Napolyon zamanının amirallerinden François Joseph Bouvet’en alan bu zırhlının o gün en çok batış biçimi herkesi çok şaşırttı. Dev geminin bir buçuk dakika gibi çok kısa bir zamanda adeta buhar olur gibi gözden kaybolması olaya tanık olanları dehşet içinde bıraktı. Belki bu sebeple Çanakkale deniz savaşını tasvir eden ressamlar genelde hep Bouvet zırhlısının batış sahnesini kullandılar. Öte yandan karşılarında akıl almaz kuvvetler karşısında doğuda Rusya, batıda Fransa topraklarında savaşmakta olan Alman orduları, savaşın başında kuzey Fransa’yı hızla ele geçirmiş ancak Eylül 1914’de Paris’e 30 km. kala müttefikler tarafından durdurulmuştu. Aslında milyonluk modern orduları sevk ve idare etmenin zorlukları savaşın başında kendisini göstermişti. Yine de Mareşal Schliefen Planı tam uygulansaydı Almanya’nın Fransa’yı ezip geçeceğine muhakkak gözüyle bakılıyordu. Ancak Alman milletinin onurunu düşünen imparatorun emri ile Alman ordularının ikiye bölünerek iki büyük cepheye taksim edilmesi sonucu batıdaki ileri harekâtı sürdürmeye kuvvetleri kâfi gelmedi. Almanlar yapılan Lanagemarck, Dixmuiden, Ramskapelle, Ypern ve Mesines’teki muharebelerde verdikleri büyük zayiatlara rağmen bir adım ilerleyemediler. Böylece Batı Cephesi İsviçre sınırından Kanal’a kadar geniş bir coğrafya üzerinde aylar sürecek siper savaşlarına dönüştü.15 Tamda bu zamanda kazanılan 18 Mart Deniz Zaferi üzerine Almanlar anlaşılan en çok Fransızların kaybına sevinmiş olmalılar ki, söz konusu telgrafta özellikle Bouvet’in adını vurgulamışlar.
Müttefiklerin bundan sonra ki denizde verdikleri önemli kayıplar,13 Mayıs 1915 gecesi, Binbaşı Ahmet Bey komutasındaki Muavenet-i Milliye muhribinin gece karanlığından
İstifade ederek tehlikeli bir şekilde yaklaşarak İngilizlerin Goliath zırhlısını yaptığı üç adet torpido atışı ile Morto Koyu’nda batırması ve Hersing yönetimindeki U21 adlı Alman Denizaltısı tarafından 25 Mayısta Magestic ve 27 Mayısta Triumph zırhlılarının batırılmalarıdır. Endişeye kapılan İngilizler, Bahriye Nazırı Churchill’in talimatıyla dünyanın en büyük saff-ı harb gemisi olan Queen Elisabeth dretnotunu, herhangi bir kazaya uğratmamak için, bu bölgeden tamamen çektiler ve bu gemiyi bir daha asla Çanakkale’ savaşlarında kullanmadılar.
Muavenet-i Milliye muhribinin Goliath’ı batırdığı aynı bölgede, tuhaf bir tesadüf eseri! 77 yıl sonra yani 2 Ekim 1992’de, Ege Denizi’nde gerçekleştirilen Nato Kararlılık Tatbikatı sırasında Amerikan Saratoga uçak gemisinden fırlatılan iki adet sea sparrow füzeleri tarafından vurularak ağır hasara uğratılan ve aralarında gemi komutanımızın da bulunduğu beş askerimizin şehit olduğu muhribimizin adı da Muavenet-i Milliye idi.
Türk tarihinin büyük zaferlerinden biri olan, Çanakkale Savaşı’nın kaderini tayin eden ve netice bakımından I. Cihan Harbi’ni 2 yıl daha uzatan bu 18 Mart Deniz Zaferi’nin kahramanı Cevad (ÇOBANLI) Paşa’dır.16
Çanakkale mevki müstahkem komutanı Mayın komutanı Yüzbaşı Nazmi Bey Cevat Paşa (Çobanlı) (Akpınar)
Çanakkale Hava İstasyonu’ndan havalanan bir Türk devriye uçağı
Çanakkale savaşlarının önemi
Boğazı deniz yolundan geçemeyeceğini anlayan müttefikler bu defa Gelibolu Yarımadası’nı ele geçirip Boğaz müdafaa mevzilerini düşürüp donanmaya yol açmak gayesiyle 24–25 Nisan 1915 gecesi torpido botlarının bombardımanı ile çıkarma harekâtını başlattılar. Bundan sonraki günlerde Çanakkale savaşlarının en kanlı ve dramatik çarpışmalarına sahne olan safhası başladı. Aylar süren kara, deniz ve hava güçlerinin bir arada görüldüğü bu savaşlar 1916 yılının Ocak ayına kadar devam etmiştir. Çanakkale savaşları bir Zaferler silsilesidir. Karada, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında yaşanan ve her iki taraf için son derece kanlı geçen Arıburnu, Anafartalar, Kirte, Conkbayırı, Zığındere, Kerevizdere çarpışmaları hep Türk zaferleriyle neticelenmiştir.
Düşman şayet Çanakkale’den geçecek olsaydı, koca bir İmparatorluğun hükümet merkezi teslim olacaktı. Padişah ve devlet erkânının esir olmak ihtimalleri vardı. İşte bu korku devam ederken Çanakkale Zaferi bütün Türkün ruhuna taze bir can kattı. Bu zafer Türk tarihine muhakkak ki altın yaldızla yazılacaktır. Türk askeri ne demektir? Bunu cihan, Çanakkale ile bir daha tanıdı. Düşman çok kuvvetli, bol silahlı ve çok zengin bir milletti. Ona rağmen, Türk askeri süngüsüne dayanarak, düşmanı siperlerine mıhladı, bir adım ileri attırmadı. Türkün süngüsü Çanakkale’de çelik bir kale oldu.17
Dünya savaş tarihinde Çanakkale Savaşı ilklerle doludur. Aynı mücadele sahası üzerinde denizde savaş gemilerinin, denizaltılarının, havada savaş uçaklarının, gözetleme balonlarının, gemilerden çıkarma harekâtının ve o güne kadar tarihin hiç görmediği bir yakınlıkta siper savaşlarının birlikte yaşandığı bir muharebedir. Bir Erkânı Harp Subayı olarak, bir komutan olarak Miralay Mustafa Kemal Bey’in, askeri sahadaki üstün bilgi ve kabiliyetinin eseri bu muharebelerde gösterdiği muvaffakiyet, onun bütün vatanda isminin duyulmasına, milletinin itimadını kazanmasına ve ileride başlayacak olan Türk İstiklal Savaşı’na lider olma yolunu açmıştır.
Osmanlı Devleti Çanakkale Boğazı’nı dünyayı hayrete düşüren bir kararlıkla müdafaa ederek dünyanın en büyük donanmaları olan İngiliz ve Fransız filolarını Boğaz’dan sokmamıştır. Ayrıca Türkiye’nin Doğu ve Batı kültürlerine sahip binlerce gencinin şehit olmasına karşılık karadan hücum eden İngiliz, Avustralya, Yeni Zelanda ve Fransa ordularını da hezimete uğratarak denize atmıştır. Türk Ordusu’nun Gelibolu Yarımadası’nda dünyanın en muntazam ve mükemmel ordularına karşı gösterdiği kahramanca mukavemet ve onları ricate mecbur ederek kazandığı bu Büyük Zafer, şüphesiz Türk İstiklal Savaşı’nı yönetecek kadrolarda ümit, güven ve zafer ruhunu ateşlemiştir.
Ünal KARINCALI
1. Milli Saraylar Hazine-i Hassa Arşivi Evrak III/80
2. İ.Ü.Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yıllığı 1989,s161
3. Çanakkale Zaferi, Son havadis,18 Mart 1958
4. İ.Ü.Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yıllığı 1987,s320
5. Hayat Tarih Mecmuası,1965,sayı 2,s7
6. Die Deutschen Marine im Minen, Peter Schubert,s170
7. İsmail Habip, Tuna’dan Batı’ya, İstanbul 1935.s.225
8. Ali Fuad Türkgeldi, Görüp İşittiklerim,s117
9. Hayat Tarih Mecmuası,1974,sayı 7,s44
10. Schubert, age,s170
11. Çanakkale Şehitler Memleketi, Tasvir,18 Mart 1946
12. Midhat Sertoğlu Hayat Tarih Mecmuası,1969,sayı 2,s14
13 Efsane Gemi Nusret, Sea life, No:6. Mart 2002. s:55
14. Schubert, age,s171
15. 30000 Jahre Welt Geschichte II. s.573
16. Midhat Sertoğlu, Hayat Tarih Mecmuası,1974,sayı 7,s48
17. E. Behnan Şapolyo, Kemal Atatürk ve Milli Mücadele Tarihi,s123
0 yorum:
Yorum Gönder